Χερσόνησος Κολοκύθα, Ελούντα

H νήσος Κολοκύθα ή Καλύδων βρίσκεται στον κόλπο του Μιραμπέλου απέναντι από το θέρετρο της Ελούντας. Στην ουσία πρόκειται για μία χερσόνησο που ενώνεται με μία πολύ λεπτή λωρίδα γης με την Ελούντα η οποία διακόπτεται από τον μικρό ισθμό του Πόρου.

Το νησί έχει μήκος 5,2 χιλιόμετρα και πλάτος 2,2 χιλιόμετρα. Στην αρχαιότητα εδώ βρισκόταν η αρχαία πόλη της Ολούς και η νήσος ονομαζόταν Καλύδων. Αργότερα κατά την ενετοκρατία στην περιοχή βρισκόταν οι αλυκές των Βενετών, οι οποίοι μάλιστα δημιούργησαν και το νησί της Σπιναλόγκας, το οποίο πριν αποτελούσε συνέχεια της Κολοκύθας, και πάνω του έκτισαν οχυρό για την προστασία του κόλπου.

Ο ισθμός του Πόρου κατασκευάστηκε το 1897 από τους Γάλλους συμμάχους για την ένωση της λιμνοθάλασσας της Ελούντας με τον κόλπο του Μιραμπέλου. Τον ισθμό διασχίζει μία πέτρινη τοξωτή γέφυρα. Πολύ κοντά στη γέφυρα υπάρχουν πέτρινοι ανεμόμυλοι που δημιουργούν ένα μοναδικό σκηνικό με το τοπίο της γύρω περιοχής.

Το νησί αποτελεί καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής για απειλούμενα είδη όπως ο µαυροπετρίτης, ο αιγαιόγλαρος, η θαλάσσια χελώνα καρέτα καρέτα και άλλα.

Το νησί είναι γεμάτο θάμνους, φρύγανα και μικρά κυπαρίσια ιδιαίτερα στην ανατολική πλευρά του νησιού και αποτελεί ιδανικό μέρος για περίπατο στα μονοπάτια του, ανάμεσα στους εγκαταλελειμμένους αγρούς και τα ερείπια παλαιότερων εποχών. Ακόμα αξίζει να επισκεφθείτε τις μικρές πανέμορφες παραλίες του και τον μικρό ναό του Αγίου Λουκά και το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Φωκά και λίγο πιό βόρεια το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου.

Εγκαταστάσεις-Πρόσθετες Πληροφορίες

Απόσταση: Ηράκλειο 71 χλμ – Σητεία 75 χλμ – Άγιος Νικόλαος 11 χλμ

Προσβασιμότητα: Μη ασφαλτοστρωμένος δρόμος 2 χλμ

Τύπος παραλίας: Άμμος, ψιλή άμμος, μικρά βότσαλα, ιδανικό μέρος για κολύμβηση με αναπνευστήρα, πολλά άτομα την υψηλή περίοδο

Παροχές παραλίας: ΜΗ Οργανωμένες – Λίγα αλμυρίκια και μερικές ελιές με περιορισμένη σκιά – Πολύς κόσμος από 20 Ιουλίου – τέλος Σεπτεμβρίου

Ψηλότερος λόφος του νησιού: Κεφάλα στα 142μ

Άλλα αξιοθέατα: 4 παρεκκλήσια, 2-3 μονοπάτια πεζοπορίας, 3-4 παραλίες, 1 αρχαιολογικός χώρος

Παραλίες, ιστορία και πολιτισμός στο νησί Κολοκυθά!

Φωτογραφίες

Παραλίες Κολοκύθα και Βαγί

Η παραλία με τα καταγάλανα νερά βρίσκεται κάτω από το σύγχρονο ναό του Αγίου Λουκά, από όπου ξεκινάει σύντομο μονοπάτι για τη θάλασσα. Από την παραλία διακρίνεται στα βόρεια η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Φωκά, που χτίστηκε προς τιμήν του Βυζαντινού αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά για την απελευθέρωση της Κρήτης το 961 μ.Χ. από τους Άραβες, στην οποία αξίζει να πάτε περπατώντας από παράλιο μονοπάτι. Η πρόσβαση στον Άγιο Λουκά γίνεται μέσω χωματόδρομου που ξεκινάει από τις Αλυκές της Ελούντας με τους ανεμόμυλους και περνάει από το κανάλι του Πόρου, δηλαδή τη μικρή διώρυγα που κατασκεύασαν οι Γάλλοι το 1897 για να περνούν οι βάρκες από τη λιμνοθάλασσα της Ελούντας στον κόλπο του Μιραμπέλου.

Δυστυχώς, η παραλία τα τελευταία χρόνια μαζεύει πάρα πολύ κόσμο για το μικρό της μέγεθος, καθώς πολλά τουριστικά καραβάκια από την Ελούντα την έχουν εντάξει στο καθημερινό τους πρόγραμμα κι έτσι καλό είναι να αποφύγετε τις ώρες αιχμής. Αν έρθετε ως την Κολοκύθα αλλά θέλετε να απομονωθείτε, μπορείτε να περπατήσετε νότια, όπου υπάρχουν οι δύο μικροί κόλποι του Βαγιού με άμμο και πέτρες και πολλά αλμυρίκια. Το Βαγί δεν φτάνει σε καμιά περίπτωση την ομορφιά της Κολοκύθας, ενώ κάποιες χρονιές μαζεύει πολλά φύκια. Είναι όμως η κατάλληλη επιλογή για γυμνιστές και όσους θέλουν να αποφύγουν τον συνωστισμό, ακόμη και τους τουριστικούς μήνες. Δίπλα στην παραλία υπάρχουν ίχνη μικρού πετροκοπιού πωρόλιθου

Η παραλία δεν φαίνεται από τον Άγιο Λουκά, καθώς είναι κρυμμένη από βλάστηση. Από εδώ όμως ξεκινούν 2-3 πολύ σύντομα παράλληλα μονοπάτια που καταλήγουν όλα στην παραλία. Μετά από 4-5 λεπτά θα συναντήσετε μια από τις πιο όμορφες παραλίες της Κρήτης. Είναι μια απόμερη παραλία με λευκή άμμο και καταγάλανα ήρεμα νερά, δίπλα σε παλιούς ελαιώνες και σιταρόδεντρα. Μπορείτε να βρείτε σκιά στα 2 αλμυρίκια ή στα 3-4 ελαιόδεντρα που βρίσκονται λίγο πιο πίσω από την παραλία.

Δυστυχώς έχει γίνει πλέον γνωστό και προσελκύει πολύ κόσμο. Ειδικά αν έρθετε τον Αύγουστο ή την ώρα που είναι εδώ τα εκδρομικά καραβάκια, μπορεί να δυσκολευτείτε καθώς η παραλία είναι πολύ μικρή. Ωστόσο, μια επίσκεψη το πρωί ή αργά το απόγευμα θα σας πείσει ότι η παραλία είναι πραγματικά μοναδική.

Αλυκές Ελούντας

Στο δρόμο που οδηγεί από την Ελούντα στη χερσόνησο της Κολοκύθας, στο σημείο που πιστεύεται ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη Ολούς, συναντάμε τις Ενετικές αλυκές που λειτούργησαν ως το 1972. Παρατηρούμε δεκάδες δεξαμενές χωρισμένες με τοίχους μέσα στη ρηχή θάλασσα, όπου εγκλωβιζόταν νερό από τη λιμνοθάλασσα της Ελούντας το χειμώνα ως τον Απρίλιο. Στη συνέχεια, το νερό εξατμιζόταν όλο το καλοκαίρι και το Σεπτέμβριο ξεκινούσε η συγκομιδή του αλατιού, που αποθήκευαν σε μεγάλες αποθήκες (χιόνες), ίχνη από τις οποίες υπάρχουν ακόμη γύρω από τη λίμνη. Οι Ενετοί κατασκεύασαν τις αλυκές τον 15ο αιώνα με σκοπό την παρασκευή αλατιού, το οποίο εξήγαγαν στην Ευρώπη και τους απέφερε μεγάλο κέρδος. Όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Κύπρο το 1570, όπου οι Ενετοί εκμεταλλευόταν κι άλλες αλυκές, οι αλυκές της Ελούντας αναβαθμίστηκαν και κτίστηκαν μεγαλύτερες δεξαμενές για να καλύψουν τη χαμένη ποσότητα. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς το 1669, οι αλυκές κάλυψαν τις ανάγκες των Τούρκων. Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, το αλάτι της Ελούντας υπάγόταν ελληνικό κρατικό μονοπώλιο και οι αλυκές λειτούργησαν ως το 1972. Τα τελευταία έτη έχουν γίνει κάποιες κινήσεις για την επαναλειτουργία τους. Στη λίμνη της αλυκής απαγορεύεται το ψάρεμα.

Το εκκλησάκι του Ευαγγελιστού Λουκά

Το εκκλησάκι είναι φτιαγμένο εξ ολοκλήρου με τοπική πέτρα δεσπόζει στο σημείο έχοντας υπέροχη θέα προς τη θάλασσα και τον κόλπο της Κολοκύθας. Είναι κατασκευασμένο στη θέση βυζαντινού ναού που, όταν ερήμωσε και γκρεμίστηκε στο μεγαλύτερο τμήμα του, μετατράπηκε σε μάντρα για τα πρόβατα. Κτίστηκε εκ νέου από τον κ.Γιώργος Χαρούλης που έστησε ξανά το το εκκλησάκι σε αυτή τη θέση.

Παλαιοχριστιανική Βασιλική Ελούντας

Η Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Ολούντος (του 5ου αιώνα) βρίσκεται στη θέση Πόρος της Ελούντας και ανασκάφτηκε το 1937 και 1960. Πρόκειται για λαμπρό δείγμα θρησκευτικής αρχιτεκτονικής της εποχής της και μάλιστα θεωρείται ότι ήταν ο καθεδρικός ναός της αρχαίας Ολούντος, της βυθισμένης σήμερα αρχαίας πόλης της Ελούντας. Ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με ημικυκλική αψίδα ανατολικά κι ένα επιμήκη νάρθηκα στα δυτικά.

Η Ολούς ή Άλυγγος ήταν πιθανώς έδρα επισκοπής, καθώς έχουν εντοπιστεί κι άλλες βασιλικές σε κοντινή απόσταση. Το ψηφιδωτό δάπεδο της βασιλικής είναι από τα ωραιότερα σωζόμενα δείγματα στην Κρήτη με γεωμετρικά θέματα, αναπαραστάσεις δελφινιών, παγωνιών και επιγραφές δωρητών.

Σημαντικότατο εύρημα είναι η επιγραφή της συνθήκης συμμαχίας Ολουντίων – Ροδίων και επιγραφή Ρωμαϊκών χρόνων που εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Νικολάου. Επίσης, φαίνονται ακόμη οι επιγραφές των κτητόρων – ιδρυτών του ναού που αναφέρουν «ΘΕΟΔΟΥΛΟΣ ΥΠΕΡ CΩΤΗΡΙΑC ΕΑΥΤΟΥ ΕΔΩΚΕΝ CΙΜΙCΙΟΝ ΕΝ. ΧΡΙΣΤΕ ΒΟΗΘΙ ΤΩ ΔΟΥΛΩ CΟΥ ΕΠΙΦΑΝΙ. ΑΝΤΑΞΙΟC ΥΠΕΡ CΩΤΗΡΙΑC ΕΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΤΟC ΤΟΥ ΟΙΚΟΥ ΑΥΤΟΥ ΕΔΩΚΕΝ CΙΜΙCΙΟΝ ΕΝ. ΗΛΙΟΔΩΡΟC ΥΠΕΡ CΩΤΗΡΙΑC ΕΑΥΤΟΥ ΕΔΩΚΕΝ CΙΜΙCΙΝ.»

Αρχαία Ολούς

Σε μικρή απόσταση από την Ελούντα, στην περιοχή των Παλιών Αλυκών, βρίσκονται ελάχιστα ερείπια της αρχαίας πόλης Ολούς (κυρίως μέσα στη θάλασσα) που κατοικήθηκε οργανωμένα από τα Μινωικά χρόνια. Η Ολούς ή Ολούντα (κατ’ άλλους ο Ολούντας) υπήρξε μια από τις σημαντικότερες εκατό πόλεις της αρχαίας Κρήτης, με πληθυσμό άνω των 30.000 ανθρώπων. Το διοικητικό σύστημα της Ολούντος ήταν η ευνομία, ένα είδος δημοκρατίας. Στην Ολούντα λατρευόταν ο Ταλλαίος Δίας, ο Απόλλωνας και η Βριτόμαρτις με ναό αφιερωμένο σ΄ αυτήν. Είχε δικά της νομίσματα. Ο Σβορώνος αναφέρει 11 διαφορετικούς τύπους. Στα περισσότερα παριστάνεται στη μία πλευρά η Άρτεμις Βριτόμαρτις, και από την άλλη ο Δίας αετοφόρος, ή δελφίνι ή άστρο. Η ακμή της Ολούντας συνεχίστηκε και κατά την πρώτη Βυζαντινή περίοδο. Το μαρτυρούν η Βασιλική του Πόρου με το θαυμάσιο μωσαϊκό, επισκέψιμο σήμερα και η Βασιλική της Κολοκύθας με τα εξαίσια λευκά μάρμαρα.

Ανεμόμυλοι Ελούντας

Οι ανεμόμυλοι είναι χαρακτηριστικό κυρίως της Ανατολικής Κρήτης και πολύ περισσότερο του νομού Λασιθίου και ιδιαίτερα της επαρχίας Μεραμπέλου, η οποία στο μεγαλύτερο κομμάτι της στερείται τρεχούμενων νερών. Στη δυτική Κρήτη όπου υπήρχαν περισσότερες πηγές και ποτάμια αναπτύχθηκαν πολύ περισσότερο οι νερόμυλοι. Ένας άλλος λόγος είναι το ότι ο νομός Λασιθίου έχει στο μεγαλύτερο κομμάτι του δυνατούς ανέμους οι οποίοι ευνοούν την ύπαρξη των ανεμόμυλων. Οι μύλοι χτιζόταν γενικά σε πλαγιές βουνών και σε μέρη που ήταν εκτεθειμένα στον άνεμο έτσι ώστε να γυρίζουν με τη δύναμή του. Το μέρος που τους χτίζανε και συνήθως ήταν πολλοί μαζί ονομαζότανε μυλοτόπι (ο τόπος των μύλων). Αντίθετα με το συνηθισμένο κτίσιμο των μύλων στις βουνοπλαγιές, στην Ελούντα υπάρχουν τρεις ανεμόμυλοι δίπλα στη θάλασσα, στο σημείο που υπάρχει το κανάλι της Ελούντας. Όλοι τους ανήκουν στον τύπο του Ξετροχάρη, ο οποίος είναι εντελώς κυκλικός και γυρίζει ανάλογα με την κατεύθυνση του ανέμου

Παραλία Αρμού Βαθύ

Ο όρμος Βαθύ βρίσκεται περίπου 2 μίλια βορειοανατολικά του λιμανιού της Ελούντας, στη βορειοδυτική πλευρά της χερσονήσου της Σπιναλόγκας και χωρίζεται από τον βραχώδη όρμο του Μεγάλου Κριού στα ανατολικά από μια στενή λωρίδα γης περίπου 400μ. Είναι ένας απάνεμος κόλπος με ήρεμα ρηχά νερά και άμμο ανακατεμμένη με βότσαλο. Ο όρμος έχει νοτιοανατολικό προσανατολισμό και όμορφη θέα στην πόλη της Ελούντας και στις κορυφές Οξά, Λούτσι και Ασκοκεφάλα. Παντού τριγύρω υπάρχουν απομεινάρια από παλιά αγροκτήματα που έχουν πλέον εγκαταλειφθεί. Δίπλα στην παραλία υπάρχει εξέδρα για βάρκες, όπου δένουν εκδρομικά καΐκια που μεταφέρουν τουρίστες από την Ελούντα, ενώ στη στεριά αλμυρίκια και χαρουπιές προσφέρουν τη σκιά τους στους επισκέπτες.

Εκκλησάκι Αγίου Φωκά

Στη βόρεια είσοδο του κόλπου της Κολοκύθας, πλησίον της Ελούντας, βρίσκεται ο ναός του Αγίου Φωκά, κτισμένος στα ερείπια βυζαντινού ναού που θέλει η παράδοση να έκτισε ο ίδιος ο Νικηφόρος Φωκάς όταν ήλθε στην Κρήτη για να την απελευθερώσει από τους Άραβες Σαρακηνούς. Βέβαια ο ναός είναι αφιερωμένος στον Επίσκοπο Σινώπης Φωκά τον κηπουρό που μαρτύρησε το 290 μ. Χ και τιμάται στις 23 Ιουλίου από την εκκλησία μας κι όχι στο βυζαντινό αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά, όπως λανθασμένα ορισμένοι θεωρούν.

Η προφορική παράδοση πάντως θέλει ο Νικηφόρος Φωκάς όταν σάλπαρε με το στόλο του για να απελευθερώσει την Κρήτη, το 961μ.Χ, να κάνει τάμα να κτίσει ένα ναό στο πρώτο σημείο όπου θα δέσουν τα καράβια του στο νησί μας. Αυτό έγινε στο Μπουρουνι, απέναντι από την Κολοκύθα, όπου πράγματι έκτισε ένα ναό στη θέση που σήμερα λέγεται Νικηφόρος Φωκάς. Η αναστήλωση του ερειπωμένου κτίσματος εκείνης της περιόδου ξεκίνησε το 1983 με τη μέριμνα της ερανικής επιτροπής που συγκρότησε η Ενορία Ελούντας.

Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1998 έγιναν τα εγκαίνια του ναού από τον τότε Μητροπολίτη Πέτρας Νεκτάριο. Για να μπορέσει να αναστυλωθεί εκ θεμελίων ο βυζαντινός ναός προσέφεραν τον οβολό τους οι κάτοικοι της Ελούντας και όλων των γύρω περιοχών ενώ καθοριστική ήταν η συμβολή στην προσπάθεια του Εμμανουήλ Σφυράκη. Φτιαγμένος με τοπική πέτρα σμιλεμένη με μαεστρία σε ένα ξερό και άγονο τοπίο, με υπέροχη ωστόσο θέα προς τη θάλασσα, ο ναός αποτελεί ξεχωριστό στοιχείο στη μικρή αυτή χερσόνησο.

Να σημειώσουμε πως το αρχικό ερειπωμένο κτίσμα του ήταν ένας από τους πολλούς ναούς που κτίστηκαν τα πρωτοβυζαντινά χρόνια στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας πόλης της Ολούντας. Παλιοί κάτοικοι της Ελούντας μιλούσαν για τουλάχιστον 45 ερειπωμένες εκκλησίες στην χερσόνησο της Σπιναλόγκας. Άλλες καταστράφηκαν σε επιδρομές, άλλες από γεωλογικά φαινόμενα κι άλλες λένε πως είναι θαμμένες στο έδαφος κι άρα αόρατες στο ανθρώπινο μάτι.

Παλαιοχριστιανική Βασιλική Κολοκύθας

Πολύ κοντά στην παραλία της Κολοκύθας βρίσκονται τα ερείπια Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής του 5-6ου αιώνα που ήρθε στο φως το 1971 από τον αρχαιολόγο Μανώλη Μπορμπουδάκη. Ανήκε αρχικά στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με ξύλινη σκεπή με ελαφρά προεξέχον εγκάρσιο κλίτος, μεγάλη ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά και επιμήκη νάρθηκα στα δυτικά, ενώ κατά τον 6ο αιώνα μετατράπηκε σε θολοσκεπή με τρούλο. Βλέπουμε διάσπαρτα κομμάτια μαρμάρου από κιονόκρανα, τον άμβωνα και τις πύλες, ενώ τα ψηφιδωτά δάπεδα έχουν καταστραφεί ολοσχερώς από τη θάλασσα.

Πάνω στις βάσεις του άμβωνα υπάρχει επιγραφή που αναφέρει «ΥΠΕΡ ΕΥΧΗC ΘΩΜΑ ΔΙΑΚΟ(ΝΟΥ) CΥΝ ΤΩ ΟΙΚΩ ΑΥΤΟΥ ΑΝΕΝΕΩCΕΝ +». Ορισμένα από τα γλυπτά, όπως ένα θωράκιο της εποχής του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527-565) έχουν φιλοτεχνηθεί σε εργαστήριο της Κωνσταντινούπολης. Δίπλα στο ναό υπάρχει θολωτή δεξαμενή, μερικώς κατακρημνισμένη. Τα διάσπαρτα σπασμένα κομμάτια και η κατάσταση της Βασιλικής οδηγούν στο συμπέρασμα ότι καταστράφηκε βίαια μετά από επιδρομή πειρατών ή κατακτητών στην περιοχή. Σύμφωνα με τοπική προφορική παράδοση, ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Αγία Αικατερίνη ή στην Αγία Ελένη, χωρίς να έχει εξακριβωθεί ωστόσο.