Αρχαιολογικός χώρος Χαμεζίου

Το χωριό Χαμέζι βρίσκεται πάνω στον κεντρικό δρόμο Σητείας – Αγ. Νικολάου 11 χλμ απόσταση από την πρώτη πόλη. Στην περιοχή του Χαμαιζίου και στον κωνοειδή λόφο γνωστό σαν Σουβλωτό Μουρί (= σουβλωτή μούρη, όψη) βρίσκεται το μοναδικό ελειπτικό σπίτι της μεσομινωικής εποχής που θεωρείται από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά λείψανα του Μινωικού Πολιτισμού. Ανασκάφτηκε το 1903 από τον Στ. Ξανθουδίδη και η μελέτη του προσφέρει πολύτιμα στοιχεία για την ιστορία της αρχιτεκτονικής των προϊστορικών χρόνων. Τούς ερευνητές απασχόλησαν κυρίως δύο προβλήματα.

α) Ποιος είναι ο προορισμός του οικοδομήματος και

β) Το σχέδιο οφείλεται στην φύση του εδάφους και είναι συνεπώς τυχαίο ή είναι κτηριακός νεωτερισμός;

Ο ίδιος ο ανασκαφέας θεώρησε το κτήριο σαν μεγάλη αγροικία που χρησίμεψε και για μεταγενέστερη κατοίκηση. Ύστερα από 50 περίπου χρόνια ο αρχαιολόγος Ν. Πλάτων βασισμένος σε κάτι ειδώλια που βρέθηκαν στο δωμάτιο 4 υποστήριξε ότι πρόκειται για οικοδόμημα που ανήκει σε ΜΜ ιερό κορυφής και ότι το πηγάδι της αυλής ήταν αποθήκη για ιερά αντικείμενα.

Το 1907 ο D. Machenzie υποστήριζε πως το σχήμα ήταν τυχαίο για να προσαρμοστεί στην ελλειψοειδή περίμετρο της κορυφής του λόφου, Η άποψη αυτή έγινε γενικά παραδεκτή.

Ο Στ.  Αλεξίου πιστεύει ότι ο στρογγυλός εξωτερικός τοίχος είχε στρατιωτικούς αμυντικούς σκοπούς.

Το 1971, σε νεώτερες έρευνες καθαρισμού και αναστηλώσεως από την Εφορεία Αρχ/των Ανατολικής Κρήτης που διεύθυνε ο αρχαιολόγος κ. Κωστής Δαβάρας ήλθαν σε φως νέα στοιχεία που όχι μόνο επιφέρουν αλλαγές στο γενικό σχήμα του κτηρίου αλλά ενισχύουν και ορισμένα συμπεράσματα. Οι σπουδαιότερες κτιριακές μεταβολές είναι:

α) Ανακαλύφθηκε και δεύτερη είσοδος στα ΒΔ που μειώνει την γενική φρουριακή όψη του κτηρίου.

β) Το δωμάτιο 13 που εθεωρείτο σκοτεινή αποθήκη με προσπέλαση από τον άλλο όροφο έχει κανονική είσοδο.

γ) Εντοπίστηκε αγωγός σκεπασμένος με πλάκες που προχωρεί κατά μήκος του διαδρόμου 7 προς την έξοδο.

δ) Στην ΝΔ εξωτερικό τμήμα ο τοίχος παρουσιάζει γωνία και δεν είναι καμπύλη όπως νομιζόταν.

Σύμφωνα με την γνώμη του νεωτέρου ερευνητή το σχήμα του Μεσομινωικού κτηρίου έχει γίνει επίτηδες γιατί και χώρος υπάρχει και πολλοί τοίχοι των αρχαιοτέρων κτισμάτων έχουν πάλι έντονη καμπυλότητα. Ο ίδιος υποστηρίζει πως αποκλείεται να ήταν ιερό κορυφής γιατί τα ευρήματά του ήταν μηδαμινά για ένα τόσο σπουδαίο ιερό ακόμα και αν ήταν συλημένο. Η εύρεση πυράς σε ένα δωμάτιο μπορεί να προέρχεται από μικρό οικιακό ιερό, Ο αγωγός τέλος μας πείθει πως τροφοδοτείτο από δεξαμενή νερού το σπίτι.

Μετά λοιπόν τα νέα δεδομένα η περιγραφή του οικοδομήματος έχει ως εξής:

Στην Α εξωτερική πλευρά του οικοδομήματος βρέθηκαν τα θεμέλια των δωματίων 1, 2, 3 όπου αποκαλύφθηκαν πολλά χάλκινα αντικείμενα μεταξύ των οποίων δίστομοι πελέκεις, σμίλη, αξίνα και 4 πήλινα ειδώλια που μοιάζουν κυρίως με τα γνωστά ειδώλια του Πετσοφά. Οι κατοικίες αυτές σύμφωνα με την άποψη του Ξανθουδίδη ανήκουν σε κτίσματα Μινωϊτών αγροτών που τα έκτισαν σε μεταγενέστερη εποχή και μάλιστα από υλικά της Μεσομινωικής οικίας.

Η μία είσοδος στο κυκλικό οικοδόμημα είναι στην ΝΑ γωνία (χώρος 7) που είναι πλακόστρωτη. Αφήνοντας αριστερά τον καλυμμένο με πλάκες αγωγό οδηγούμαστε αριστερά στο χώρο 12 που πιθανώς πρόκειται για υπαίθρια αυλή με την οποία συγκοινωνούσαν οι πόρτες των γύρων δωματίων. Να σημειωθεί πως το αν. τμήμα της αυλής είναι υπερυψωμένο και εκεί υπάρχει το πηγάδι Η στο οποίο καταλήγει όπως είπαμε ο αγωγός. Το πηγάδι αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί πηγάδι – δεξαμενή μάλλον παρά αποθέτης.

Από το δωμάτιο 16 περνάμε στο δωμάτιο 4 που αν δεχτούμε τον οικιακό προορισμό του κτηρίου είναι οικιακό ιερό γιατί στο σημείο 4α βρέθηκε εστία και μπροστά σ’ αυτήν κομμάτια πήλινου βωμού ή τράπεζας προσφορών. Στο ίδιο δωμάτιο βρέθηκαν θραύσματα ακόσμητων πεσών και όστρακο (= τεμάχιο αγγείου) με σύμβολα του Κρητικού αλφαβήτου. Στο δωμάτιο 11 που οι τοίχοι του ήταν ντυμένοι με σχιστολιθικές πλάκες και πλάκες από τιτανόλιθο βρέθηκαν πήλινα και λίθινα αγγεία και οικιακά σκεύη. Από το δωμάτιο 14 σκάλα οδηγούσε στον επάνω όροφο, στο δωμάτιο αυτό εισέρχεται κανείς και από την ΒΔ είσοδο που αποκαλύφθηκε στις νεώτερες έρευνες.

Στη θέση Λιναρές, στην παραλία, κοντά στο ναύδριο του Αγίου Ιωάννου του Ριγολόγου, βρέθηκε κτιστός ορθογώνιος τάφος το 1971 της πρωτομινωικής εποχής που ανήκει στον τύπο του λεγομένου οστεοφυλακίου αφού στα δύο δωμάτιά του βρέθηκαν οστά σωριασμένα που ανήκαν σε δεκάδες νεκρούς. Στα δύο δωμάτια έμπαινε κανείς από πάνω. Μεταξύ των ευρημάτων ήταν κυλινδρική σφραγίδα από ελεφαντόδοντο και αγγείο από στεατίτη.

Τόν ίδιο χρόνο στην θέση Φατσή κοντά στο κάστρο του Λιόπετρου βρέθηκε συλημένη συστάδα από πέντε μικρούς τετράγωνους θολωτούς τάφους της Υπομινωικής και Πρωτογεωμετρικής εποχής. Μεταξύ των σημαντικών κτερισμάτων βρέθηκαν σφραγιδόλιθοι, χάλκινο εγχειρίδιο με λαβή από ελεφαντόδοντο, περιδέραια κ.ά.

από το βιβλίο του Ν. Παπαδάκη, αρχαιολόγου: ΣΗΤΕΙΑ, 2000