Νησί Ψείρα

Ένα μικρό νησί, πολύ κοντά στις ακτές της Κρήτης, στον κόλπο του Μεραμπέλου, η Ψείρα, φαίνεται ότι εξακολουθεί να κρύβει ακόμη πολλές εκπλήξεις, πέρα από τα σπουδαία ευρήματα που έχουν φέρει στο φως οι αρχαιολογικές ανασκαφές πριν από ένα αιώνα.
Το μινωικό ναυάγιο, που διερευνάται ανασκαφικά τα τελευταία χρόνια, στο βυθό της θάλασσας, λίγες δεκάδες μέτρα από την ακτή του μικρού νησιού, αλλά και δυο φράγματα νερού που ανακάλυψαν Αμερικανοί ερευνητές πάνω στην Ψείρα, στρέφουν το ενδιαφέρον σ’ αυτή την έτσι κι αλλιώς ενδιαφέρουσα αρχαιολογική περιοχή.

Η βασική αρχαιολογική ανασκαφή στην έρημη σήμερα νησίδα, έμοιαζε να είχε ολοκληρωθεί από τον πρώτο ανασκαφέα της, τον Richard Seager, το 1908, όμως, όπως αποδείχθηκε και με την ανασκαφή του ίδιου αρχαιολόγου στο γειτονικό με την Ψείρα, Μόχλος, ο αρχαιολογικός χώρος δεν είχε πει την τελευταία του λέξη.

Η ανασκαφή του 1908 υπήρξε, ωστόσο γενναιόδωρη για τον ανασκαφέα της, που έφερε στο φώς πολύ σημαντικά ευρήματα, με εξαιρετικής ποιότητας αγγεία, μια τοιχογραφία και πολλά εργαλεία, που έριξαν φως στην πολυτελή ζωή των κατοίκων εκείνης της Μινωικής πόλης.
Για πολλές δεκαετίες ο αρχαιολογικός χώρος στην Ψείρα βρισκόταν σε πλήρη εγκατάλειψη, στο έλεος των αρχαιοκάπηλων, που έφταναν με τα σκάφη τους, ανεμπόδιστοι στο νησί.

Το 1985 επιχειρήθηκε μια νέα ανασκαφή με μια ελληνο-αμερικανική σύμπραξη. Οι ανασκαφές έγιναν από το Temple University in Philadelphia, Pennsylvania, από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Κρήτης και από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία. Μαζί με τις ανασκαφές τότε έγινε και μια εδαφολογική μελέτη, που αφορούσε όλη την επιφάνεια του μικρού νησιού. Αυτή η μελέτη, που έγινε από την Julie Ann Clark και εντάχθηκε στην έκδοση: «Pseira VIII, The Archaeological Survey of Pseira island» που έγινε το 2004, από το “INSTAP Academic press Philadelphia, Pennsylvania”, που την υπογράφουν οι τρεις αρχαιολόγοι ανασκαφείς Philip P. Betancourt, Κωστής Δαβάρας και Richard Hope Simpson.

Στη μελέτη της, η Julie Ann Clark αναφέρει: “η νησίδα Ψείρα, που βρίσκεται κοντά στις βορειοανατολικές ακτές της Κρήτης ανέδειξε ένα πλούσιο Μινωικό οικισμό από νωρίς το 3000 προ Χριστού. Η νησίδα σήμερα είναι έρημη και βραχώδης, αλλά είναι γεμάτη με τα απομεινάρια ενός εκτεταμένου αγροτικού συστήματος, με αναβαθμούς -στην Κρήτη τις λένε «πεζούλες», που στηρίζονται με ξερολιθιές- ” Σημείωση: η Julie Ann Clark είναι προφανές ότι εκτιμά πως οι «πεζούλες» αυτές είναι έργα των Μινωιτών, όπως άλλωστε φαίνεται ξεκάθαρα πιο κάτω στη μελέτη της.

Να λοιπόν, που αυτή η νησίδα είναι διαπιστωμένα μια αδιατάρακτη επιφάνεια των Μινωικών χρόνων. Συνεπώς και οι ξερολιθιές που συγκρατούν το λιγοστό χώμα σε αυτές τις «πεζούλες» (σ.σ. αναβαθμούς), είναι έργα Μινωιτών, που άντεξαν στο χρόνο για χιλιάδες χρόνια (περίπου 5.000 χρόνια!) και έφτασαν πολλά κομμάτια τους μέχρι τις μέρες μας.

Σε άλλο σημείο της εδαφολογικής μελέτης της η Julie Ann Clark αναφέρει: ” πουθενά αλλού στην Κρήτη δεν έχουν βρεθεί Μινωικοί αναβαθμοί -πεζούλες με ξερολιθιές-, που να προέρχονται χωρίς διατάραξη από την προϊστορική περίοδο. Το 60-70% της νησίδας Ψείρα καταλαμβάνεται από αυτές τις «πεζούλες», που χρησιμοποιήθηκαν -κατά τη Μινωική περίοδο- για αγροτικές καλλιέργειες”.
Η ερευνήτρια αναφέρει στη μελέτη της ότι οι αναβαθμοί αυτοί (οι πεζούλες και οι ξερολιθιές, που τις συγκρατούν) δημιουργήθηκαν στη μέση εποχή του Ορείχαλκου (3200-1100 προ Χριστού).

Η εικόνα που μας δίνει η επιφάνεια της νησίδας Ψείρα, πιστοποιεί ότι η διαμόρφωση των εδαφών για αγροτικές καλλιέργειες στην Κρήτη μέχρι πριν από λίγα μόνο χρόνια, δεν είχε αλλάξει σχεδόν καθόλου, από τη Μινωική περίοδο. Έτσι, μαζί με άλλα τεχνικά έργα και αγροτικά εργαλεία, που έχουν έρθει στο φως από αρχαιολογικές ανασκαφές, μπορούμε να έχουμε μια αξιόπιστη εικόνα για την αγροτική ζωή εκείνης της εποχής. Είναι διαπιστωμένο ότι οι Μινωίτες καλλιεργούσαν σιτηρά (κριθάρι, σιτάρι), όπως προκύπτει και από τις πινακίδες της Γραμμικής Β΄ με καταγραφές των αποθηκευμένων αγροτικών προϊόντων. Οι επιφάνειες των αναβαθμών στην Ψείρα είναι ιδανικές για τέτοιες καλλιέργειες.

Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η διαπίστωση ότι το 3000 προ Χριστού οι Μινωίτες δημιουργούσαν με τεχνητό τρόπο εδαφικές επιφάνειες για αγροτικές καλλιέργειες.

Με μεγάλο ενδιαφέρον όμως αναμένεται και η μελέτη άλλων Αμερικανών ερευνητών, που μελέτησαν την επιφάνεια της νησίδας Ψείρα και ανακάλυψαν δυο φράγματα συλλογής ομβρίων υδάτων, από τη Μινωική εποχή.

Η ανακάλυψη αυτή λύνει και το αίνιγμα της ύδρευσης της Μινωικής πόλης πάνω στην Ψείρα. Το νησί είναι ξερό, χωρίς πηγές και η ύδρευση μιας πόλης που έζησε για πολλούς αιώνες ήταν πάντοτε ένα αίνιγμα για τους αρχαιολόγους που την ανέσκαψαν. Η Ψείρα μας αποκαλύπτει έτσι μια άκρως ενδιαφέρουσα εικόνα τεχνικών έργων και κατασκευών. Τα φράγματα νερού στην Ψείρα είναι τα αρχαιότερα που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος.

Η Μινωική πόλη στην Ψείρα είναι από τα σημαντικότερα λιμάνια καθ’ όλη τη διάρκεια της μινωικής κατοίκησής της. Όπως δείχνουν τα ευρήματα από τις ανασκαφές, διενεργούσε ένα εκτεταμένο εμπόριο με πολλές περιοχές της νοτιοανατολικής Μεσογείου, ανταλλάσσοντας τα προϊόντα που παρήγαγε η ίδια, με εμπορεύματα που εισήγαγε από αυτές τις μακρινές περιοχές.

Κείμενο: Νίκος Ζερβονικολάκης