Ιεράπετρα

Το Φρούριο που κτίστηκε από τους Ενετούς- ο γνωστός «Καλές » των Ιεραπετριτών έχει αναγερθεί πάνω στον πιο νότιο μώλο του αρχαίου λιμανιού προς την πλευρά της «Σαρακήνας» και είναι από τα μνημεία εκείνα του παρελθόντος, που η γερή του κατασκευή σε συνάρτηση με τη χρησιμότητά του, μέχρι τα τελευταία χρόνια του περασμένου αιώνα το έκαναν να διατηρηθεί μέχρι σήμερα, για να θυμίζει δύσκολες για το Έθνος μας εποχές, αλλά και να προβληματίζει και να διδάσκει τους νεώτερους για την αποφυγή λαθών του παρελθόντος.

Η ανέγερσή του είναι πολύ πιθανό να άρχισε γύρω στα 1212, όπως ισχυρίζεται και ο αρχαιολόγος L. Mariani, από το Γενοβέζο πειρατή Πεσκατόρε και έκτοτε συνδέθηκε με την ιστορία της πόλης. Το πρώτο, όμως, επίσημο στοιχείο είναι ότι στις 13 Απριλίου του 1307, σε επίσημο έγγραφό της Ενετικής Γερουσίας αναφέρεται η κατασκευή φρουρίου στην Ιεράπετρα. Η επόμενη αναφορά στο φρούριο είναι τον 16ο αι. οπότε και επιβάλεται η επισκευή του ύστερα από το φοβερό σεισμό του 1508 και τις τουρκικές επιδρομές. Φαίνεται, όμως, ότι οι ζημιές ήταν πολύ σοβαρές και δεν έγιναν οι επιδιορθώσεις που χρειάζονταν.
Το 1647, που η Ιεράπετρα έπεσε στα χέρια των Τούρκων, το Φρούριο, παρά τις ταλαιπωρίες του από τον πόλεμο, διατηρήθηκε για τους αμυντικούς σκοπούς των κατακτητών και παρά το ότι έγιναν πολλές μεταρρυθμίσεις κρατήθηκαν και αρκετά ενετικά στοιχεία.

Ο ναός του Αφέντη Χριστού στην Ιεράπετρα βρίσκεται στην παραλιακή ζώνη, στην παλιά πόλη της Ιεράπετρας, σε μικρή απόσταση από το φρούριο,Καλέ. Ο ναός είναι δΐκλιτος, με άνισου πλάτους κλίτη, και με νάρθηκα σύγχρονης κατασκευής στη δυτική πλευρά. Σε νεώτερη εποχή έχουν κατασκευαστεί δύο τρούλλοι στο δυτικό τμήμα των δύο κλιτών. Οι πολλαπλές επεμβάσεις και μετατροπές έχουν ως αποτέλεσμα να μην είναι ορατά τα αρχικά χαρακτηριστικά του ναού.

Ο Αφέντης Χριστός θεωρείται ο αρχαιότερος ναός της Ιεράπετρας. Η ύπαρξη εντοιχισμένων γωνιακών επικράνων στις γωνίες της ανατολικής και της βόρειας πλευράς, μαρτυρεί τη χρήση αρχιτεκτονικών μελών, πιθανόν ρωμαϊκής περιόδου, σε δεύτερη χρήση. Ένα κιονόκρανο, υστερορωμαϊκής επίσης περιόδου, βρίσκεται στο εσωτερικό του ναού.

Στη διάρκεια του 20ού αιώνα κατασκευάστηκε η προσθήκη του νάρθηκα στη δυτική πλευρά και έγιναν ριζικές μετατροπές στα ανοίγματα. Υποθέτουμε ότι την ίδια περίοδο έγινε η προσθήκη των τρούλλων. Στη συνέχεια έγινε αγιογράφηση των εσωτερικών επιφανειών.

Η μεγάλη αρχαιολογική αξία της πόλης έγκειται στο γεγονός ότι μας δίνει μια εικόνα της καθημερινής ζωής των Μινωιτών, οι οποίοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, την αγγειοπλαστική και την υφαντουργία. Αυτό το επιβεβαιώνουν τα διάφορα εργαλεία που βρέθηκαν (σμίλες, αγκίστρια, σφυριά, πριόνια, βελόνες κ.α.).

Κοντά στα Γουρνιά έχει αποκαλυφθεί ένας μινωικός οικισμός, ο οικισμός της Βασιλικής. Βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό, στη θέση Κεφάλι και 12 χιλιόμετρα από την Ιεράπετρα.

Άλλη σημαντική θέση βρίσκεται στο χωριό Μύρτος, το οποίο απέχει 16 χιλιόμετρα δυτικά από την Ιεράπετρα. Στο λόφο Πύργο, στην περιοχή δυτικά από το χωριό ανασκάφηκε το 1969-1970 από τον αρχαιολόγο G. Cadogan ένας σημαντικός μινωικός οικισμός των Νεοανακτορικών χρόνων. Στην κορυφή του λόφου αποκαλύφθηκε ένα μικρό ανάκτορο αξιόλογης αρχιτεκτονικής, το οποίο έχει ομοιότητες με το ανάκτορο των Γουρνιών.

Επίσης, στο λόφο Φούρνου Κορυφή, 3,5 χιλιόμετρα ανατολικά από το Μύρτος, ανασκάφηκε το 1968-1969 από τον Άγγλο αρχαιολόγο P. Warren ένας προανακτορικός οικισμός, ο οποίος καταλάμβανε έκταση περίπου 1250 τ.μ. Ο οικισμός αποτελείται από σπίτια χτισμένα με μεγάλους ακατέργαστους λίθους, περιστοιχίζεται από ένα είδος εξωτερικού περιβόλου με δυο εισόδους και ένα προμαχώνα για την ενίσχυση της νότιας εισόδου.

Βυζαντινή περίοδος

Κατά τα πρώτα βυζαντινά χρόνια (330-824) η Ιεράπετρα δεν βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, όπως αναφέρεται στον κατάλογο του Ιεροκλή (6ος αι.) ήταν έδρα επισκοπής.

Η Ιεράπυτνα καταστράφηκε, σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, από τον μεγάλο σεισμό, μεγέθους 7,5 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, που έπληξε την Κρήτη το 796.[10] Οι Σαρακηνοί κουρσάροι λεηλάτησαν την πόλη τον 9ο αιώνα και ολοκλήρωσαν την καταστροφή της.

Ενετοκρατία

Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Γενουάτες, οι Ενετοί κατέλαβαν το νησί το 1212. Κατά την απογραφή πληθυσμού από τον Καστροφύλακα το 1583 η Ιεράπετρα δεν αναφέρεται εκ παραδρομής, αν και γίνεται αναφορά στον πληθυσμό των χωριών της. Ωστόσο στον κατάλογο των ιερέων, αναφέρονται 7 ιερείς στην πόλη.

Η Βενετοκρατία διήρκεσε στην Ιεράπετρα από τον 13ο μέχρι τον 17ο αιώνα. Οι Ενετοί την περίοδο εκείνη είχαν διορίσει δικούς τους επισκόπους λατινικής καταγωγής. Η Ιεράπετρα έλαβε την σημερινή της ονομασία σε εκείνη την περίοδο και έπαψε να αποτελεί διοικητικό κέντρο, καθώς το ενδιαφέρον των Ενετών μεταφέρθηκε προς τη Σητεία. Έτσι, οι επαρχίες της Ιεράπετρας και Σητείας συγχωνεύτηκαν σε ένα τεριτόριο, με έδρα τη Σητεία, με σύνορα που ξεκινούσαν από το Καλό Χωριό και έφταναν μέχρι το Μύρτο, ενώ ένα μέρος της σημερινής επαρχίας Ιεράπετρας δυτικά του ποταμού Σαραντάπηχου αποτέλεσε διοικητικό τμήμα της επαρχίας Μπελβεντέρε του τεριτορίου του Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο).

Το 1293 στη Μονή Φανερωμένης συγκεντρώθηκαν οι επαναστάτες κατά την Επανάσταση του Αλέξιου Καλλέργη εναντίον των Ενετών. Κατά την ίδια περίοδο, έγιναν και άλλες εξεγέρσεις, όπως εκείνες των Αγιοστεφανιτών (1212) και η Επανάσταση των Καψοκαλύβων, το 1370.

Ο Ελευθέριος Πλατάκης αναφέρει ότι ολόκληρη η Ιεράπετρα ισοπεδώθηκε από ένα σεισμό τις 29 Μαΐου 1508[13] και ξαναχτίστηκε ύστερα από αρκετά χρόνια, στα μέσα του 16ου αιώνα ως μια μικρή κώμη με μικρό φρούριο. Ο σεισμός υπολογίζεται ότι είχε μέγεθος 7,2 Ρίχτερ και προκάλεσε σημαντικές ζημιές πέρα από την Ιεράπετρα στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο), όπου μόνο 4-5 σπίτια έμειναν κατοικήσιμα, και στη Σητεία.

Λίγο πριν την Τουρκοκρατία ιδρύθηκε στην Ιεράπετρα λοιμοκαθαρτήριο (1619). Στο νοσοκομείο εκείνο απολυμαίνονταν τα πλοία που έφταναν στο λιμάνι της πόλης και νοσηλεύονταν οι χανσενικοί και λοιποί ασθενείς με λοιμώδη νοσήματα.

Αναφορικά με τις πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις στην πόλη, ο περιηγητής Μπέλι αναφέρει ότι την εποχή εκείνη γίνονταν οι ναυμαχίες, που ήταν αγώνες ιστιοπλοΐας και γίνονταν σε ειδικά διαμορφωμένο λιμάνι. Ο τόπος όπου γίνονταν οι αγώνες ήταν η Μεγάλη Αλυκή, στα δυτικά της σημερινής Ιεράπετρας.

Τουρκοκρατία

Η πόλη έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1647, με αποτέλεσμα να υποβαθμιστεί ξανά σε έναν απλό συνοικισμό, όπως αναφέρεται από το Γάλλο βοτανολόγο και περιηγητή Ζοζέφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ (1717). Στις 26 Ιουνίου του 1798 ο Μέγας Ναπολέων , έπειτα από την αποτυχημένη εκστρατεία του στην Αίγυπτο, εγκατέλειψε τον ηττημένο στρατό του και σύμφωνα με την παράδοση, διανυκτέρευσε για ένα βράδυ στην Ιεράπετρα.

Το σπίτι που τον φιλοξένησε (που ανήκε στον Γεραπετρίτη προύχοντα Ανδρέα Περουλιό) υπάρχει ακόμα.Ο Περουλιός δεν είχε καταλάβει ότι ο ξένος που είχε περάσει τη νύχτα στο σπίτι του ήταν ο Ναπολέων, μέχρι που η γυναίκα του βρήκε κάτω από το μαξιλάρι ένα σημείωμα που έγραφε ότι το άτομο που είχε καταλύσει για μία νύχτα στην οικία τους ήταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Το σπίτι του Ναπολέοντα όπως λέγεται σήμερα ανήκει στον Δήμο Ιεράπετρας, ο οποίος το αγόρασε από τον τελευταίο κληρονόμο Χαρίδημο Τζωρτζακάκη, απόγονο της Ευγενίας Περουλιού, κόρης του Ανδρέα. Την εποχή της Τουρκικής κατοχής χτίστηκε ένα τζαμί το οποίο επίσης υπάρχει ακόμη στην παλιά πόλη. Στο μαρμάρινο ανώφλιο της εισόδου του αναγράφεται ένα απόσπασμα του Κορανίου. Εκεί στεγάζεται και η Φιλαρμονική του Δήμου και απέναντι βρίσκεται η βρύση του Τούρκου Δημάρχου Καρακάση. Το κτήριο που είναι γνωστό με την ονομασία Μεχτέπι ή Οθωμανική Σχολή κτίστηκε το 1899 για τα τουρκόπουλα. Βρίσκεται στην πλατεία Δημαρχείου και σήμερα αποτελεί ιδιοκτησία του Δήμου Ιεράπετρας και στεγάζει την Αρχαιολογική Συλλογή. Παλαιότερα φιλοξένησε τη Φιλαρμονική του Δήμου και ήταν έδρα Οικοκυρικής Σχολής.

Η Ιεράπετρα είναι η μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη του νομού Λασιθίου. Είναι επίσης η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης και η νοτιότερη της Ελλάδας. Βρίσκεται 100 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο, 242 χιλιόμετρα από τα Χανιά και 36 χιλιόμετρα νότια από τον Άγιο Νικόλαο. Ήταν έδρα ομώνυμης επαρχίας, η οποία αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα του σημερινού Δήμου Ιεράπετρας.

Την τελευταία δεκαετία η Ιεράπετρα αποτελεί έναν από τους δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της Κρήτης και πόλο έλξης Ελλήνων, Ρώσων, Ιταλών και Γερμανών τουριστών, εξαιτίας των βραβευμένων παραλιών της (2ο Ευρωπαϊκό βραβείο παραλιών). Η έντονη νυχτερινή ζωή ξεκινάει από τα ρακάδικα της παραλίας και τελειώνει στα μπαρ στα στενά δρομάκια της πόλης. Τους καλοκαιρινούς μήνες, πραγματοποιούνται οι πολιτιστικές εκδηλώσεις “Κύρβεια”, με πληθώρα συναυλιών και παραστάσεις θεάτρου.

Σήμερα η πόλη είναι το μοναδικό αστικό κέντρο στη νότια Κρήτη, ενώ αποτελεί σπουδαίο εμπορικό κέντρο εξαγωγής αγροτικών προϊόντων προς την Ευρώπη και αποτελεί το κύριο οικονομικό και εμπορικό κέντρο του νομού Λασιθίου.

Στην περιοχή της ανήκουν μερικά από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της ανατολικής Μεσογείου, όπως η νήσος Χρυσή, το δάσος του Σελακάνου που είναι το μεγαλύτερο και το σπουδαιότερο στην Κρήτη, και τα όρη της Θρυπτής. Ο τουριστικός οικισμός του Μακρύ Γιαλού βρίσκεται 24 χιλιόμετρα ανατολικά από την πόλη. Με το ΦΕΚ A 239 – 07.11.2011[1] οι Τοπικές Κοινότητες Πεύκων, Χρυσοπηγής, Λιθινών και Περβολακίων αποχώρησαν από το Δ. Ιεράπετρας και εντάχθηκαν στον όμορο Δ. Σητείας.

Με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτη το μοναδικό νοσοκομείο της πόλης, που εξυπηρετεί 40.000 και πλέον άτομα υποβαθμίζεται, προκαλώντας τις αντιδράσεις του πληθυσμού.