Ο μεσαιωνικός οικισμός Βόιλα

Βρίσκεται μόλις 1 χλμ. απόσταση από τον Χανδρά και 25 από την Σητεία, με παρακαμπτήριο ασφαλτόδρομο που συνεχίζει για τους οικισμούς Κατελίονας, Σίτανος κλ. Πρόκειται για έρημο μεσαιωνικό χωριό του οποίου την προστασία έχει αναλάβει η Αρχαιολογική Υπηρεσία. Διαβαίνοντας τα στενά σοκάκια του χωριού, μέσα από τα ερείπια με τις καμάρες και τα πλακόστρωτα, τα Φραντζέζικα τόξα και τον αδρό ρυθμό της τοιχοδομίας μέσα στην κατανυκτική σιγή της εγκατάλειψης νομίζεις πως ακούγεται ο αχός του καλπασμού του βυζαντινού άρχοντα, του μεσαιωνικού ιππότη, του Τούρκου σαρικοφόρου.

Το όνομα προέρχεται πιθανότατα από το βυζαντινό Βοιλάς ή Βολιάς, δηλ. ο ευπατρίδης, ο γαιοκτήμονας. Στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583, η Βόιλα, είχε 301 κατοίκους. Διάφορα στοιχεία οδηγούν στην υπόθεση πως η Βόιλα ανήκε στην Ενετική ομογένεια των Ζένων, η οποία μετά την τουρκοκρατία εξισλαμίστηκε και μετονομάστηκε και από την οποία πρέπει να προέρχεται ο Τσίν Αλής η Τζεναλής από τους πιο φανατικούς γενίτσαρους. Η παράδοση τον θέλει ιδιοκτήτη του Πύργου της Βόιλας, πού εξωτερικά έχει τούρκικο επίγραμμα με ημερομηνία Εγίρας 1153 πού ισοδυναμεί με το έτος 1742 του Χριστιανικού ημερολογίου.

Όταν διασχίζετε τους αγροτικούς οικισμούς του οροπέδιου Ζήρου – Χανδρά, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι κάποτε ζούσαν εδώ βενετσιάνικοι άρχοντες και κυρίες, φορούσαν την τελευταία μόδα της Βενετίας και απολάμβαναν τις απαλές μελωδίες βιολιού στα πολυτελή δωμάτια τους…!

Δίπλα στην επιγραφή υπάρχουν χαραγμένα πέλεκυς, κυπαρίσσια, και πεντάλφες, χαρακτηριστικά τουρκικά σύμβολα. Από την εποχή της Τουρκοκρατίας επίσης προέρχονται οι δύο βρύσες με τις ανάγλυφες τουρκικές επιγραφές αληθινά στολίδια του χωριού, με άφθονο κρύο νερό, ακόμα και σήμερα. Στην νότια πλευρά του πύργου υπάρχει ερειπωμένη εκκλησία γνωστή σαν εκκλησία του Τζιναλή.

Σημαντικό μνημείο της Βόιλας είναι η διμάρτυρη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου πού φαίνεται πως έγινε τον 15ο αιώνα. Στο δυτικό άκρο του νότιου τοίχου υπάρχει κόγχη αψιδωτή με παράσταση και επιγραφή. Από τις επιγραφές φαίνεται πως πρόκειται για οικογενειακό τάφο των Σαλαμών.

Πιθανότατα οι Σολωμοί της Ζακύνθου, από τους οποίους προέρχεται ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός, να έλκουν την καταγωγή τους από τους Σαλαμούς της Σητείας. Πάνω από το χωριό στην κορυφή του υψώματος υπάρχει ισχυρό φρούριο πού κτίστηκε στην Ενετοκρατία.

Κατά την Τουρκοκρατία κατοικήθηκε κυρίως από τους Οθωμανούς και ήταν έδρα τάγματος γενιτσάρων. Ο γνωστότερος από τους διοικητές των γενιτσάρων ήταν ο Τζεν Αλής, που έδωσε το όνομα του στον πύργο του οικισμού.

Ο Άγιος Γεώργιος

Ο Ναός αυτός αποτελεί συγκρότημα των συνενωμένων ναών του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Ο Άγιος Γεώργιος, ο νότιος ναός του συγκροτήματος, προηγείται χρονικά του Αγίου Ιωάννου, ωστόσο, το κάτω τμήμα μιας κόγχης που προεξέχει από τα ανατολικά μαρτυρεί ότι και αυτός κτίσθηκε πάνω σε παλαιότερο ναό.

Οι δύο ναοί που επικοινωνούν με μεγάλα τοξωτά ανοίγματα ανήκουν στον τύπο των μονόχωρων καμαροσκέπαστων ναών με δύο εγκάρσια ενισχυτικά τόξα. Το δυτικό τμήμα του ναού του Αγίου Γεωργίου είναι ελαφρά υπερυψωμένο σε σχέση με τον υπόλοιπο ναό. Φαίνεται ότι μετασκευάστηκε ακριβώς για να φιλοξενήσει τον τάφο των κτητόρων, ο οποίος είναι και το πλέον ενδιαφέρον στοιχείο του όλου συγκροτήματος. Πρόκειται για ψευδοσαρκοφάγο που βρίσκεται στην νοτιοδυτική γωνία, πάνω από την οποία, στο νότιο τοίχο διαμορφώνεται τοξωτό πλαίσιο με επιτύμβια τοιχογραφία που συνοδεύεται από επίγραμμα λαϊκού ύφους.

Στην παράσταση απεικονίζονται ένθρονη βρεφοκρατούσα Θεοτόκος και εκατέρωθέν της δύο ανδρόγυνα αρχόντων, το ένα με το παιδί τους και ενδιαφέρουσες ενδυμασίες και το δεύτερο ηλικιωμένο. Κατά τον Gerola που χρονολογεί την παράσταση στα 1516, ο γηραιότερος από τους απεικονιζόμενους είναι ο Γεώργιος Σαλαμόν, Βενετός Πατρίκιος (Gerola 1993, σ. 339 και πίν. 17). Σύμφωνα με τις μελέτες των ειδικών πιθανότατα πρόκειται για την οικογένεια από την οποία προέρχεται ο Εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός και η οποία μετοίκησε στο Ηράκλειο και από εκεί στη Ζάκυνθο.

Το όνομα αυτό απαντάται και σήμερα σε χωριά της Σητείας. Πολλοί Σολωμοί κατά τον GeroIa κατοικούσαν στο Χανδρά. Στον κατάλογο των φεουδαρχών της Σητείας του 1582 αναφέρονται με το επίθετο Σαλαμόν οι Τζουάνε, Πιέρο και Μάρκο, ονόματα που εναλλάσσονται στο οικογενειακό δένδρο των Σολωμών της Ζακύνθου.

Στον δυτικό τοίχο, πάνω από τον ίδιο τάφο υπάρχει μία δεύτερη μικρή μεμονωμένη τοιχογραφία σε ορθογώνιο πλαίσιο η οποία αναπαριστά σκηνή επικήδειου θρήνου και φέρει επιγραφή με χρονολογία αφξ΄ = 1560 μ. Χ.

Οικισμός Βόιλα - Φωτογραφίες

Οροπέδιο Ζήρου

Αξιοθέατα

Οροπέδιο Ζήρου – Χανδρά

Η ευρύτερη περιοχή αποτελείται από 2 οροπέδια, το δυτικότερο οροπέδιο των Αρμενοχανδράδων και το ανατολικότερο, το οροπέδιο της Ζήρου. Η…

Αξιοθέατα

Ετιά, Ενετική Έπαυλη De Mezzo

Η κατοικία των ευγενών βενετών De Mezzo, που ήταν φεουδάρχες της περιοχής, δεσπόζει στον οικισµό και αποτελεί ένα από τα…

Ο Χανδράς

Το σημαντικότερο χωριό στο δυτικό μέρος του οροπεδίου Ζήρου – Αρμενοχαντράδων, 25 χλμ. από τη Σητεία. Ηταν άλλοτε μεγάλο κεφαλοχώρι έδρα Δήμου με 26 χωριά. Στη θέση Πλακάλωνα βρέθηκαν Μινωικές αρχαιότητες, αρχαία ερείπια στις τοποθεσίες Γράς και Κατράνι, ενώ στο ύψωμα Ξυκέφαλο υπήρχε ιερό κορυφής, όπου βρέθηκαν σημαντικά αντικείμενα. Στη θέση Παναγία Γουντά υπάρχει σπήλαιο. Στη περιοχή του ανήκουν οι οικισμοί Βόιλα, Αγ. Παντελεήμονας και Πάνω Παντέλι όπου υπάρχει η παλιά εκκλησία της Μεταμορφώσεως με εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες και χάραγμα του 1486. Στο Χανδρά σώζονται παλιά αρχοντικά, υπάρχει παλιά Κρήνη και τουρκικό Χαμάμ. Υπάρχει επίσης μικρό αλλά φροντισμένο λαογραφικό μουσείο. Βορείως του χωριού υπάρχει Αιολικό πάρκο, ενώ παλιοί ανεμόμυλοι σώζονται και λειτουργούν κοντά στο χωριό.